เพลงดนตรี ในเสภาเรื่องขุนช้างขุนแผน ฉบับหอสมุดวชิรญาณ

Abstract

บทความวิชาการนี้นำเสนอเพลงดนตรีที่ปรากฏในหนังสือเสภาเรื่อง ขุนช้างขุนแผน ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ (ฉบับชำระใหม่) โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อให้ผู้รักดนตรีไทยได้เข้ามาอ่าน เพื่อให้เข้าใจถึงสาระสำคัญของเพลงดนตรีจากเสภาเรื่อง ขุนช้างขุนแผน ในฐานะดุริยวรรณกรรมเพลงไทย และสาระด้านดนตรีเพื่อการอ้างอิงเชิงวิชาการ เนื้อหาในบทความประกอบด้วย (1) สารัตถะแห่งการขับเสภา (2) เพลงดนตรีในเสภาเรื่อง ขุนช้างขุนแผน จากการศึกษาข้อมูลพบว่า ขุนช้างขุนแผน เดิมเป็นนิทานอิงพระราชพงศาวดารสมัยอยุธยา ที่ชาวบ้านหรือนักเล่าเรื่องในสมัยนั้นเรียกว่า “เสภา” กรมพระสุรัสวดีได้นำมาเล่าขยายเป็นนิทานคำกลอน เพื่อขับลำนำเข้าจังหวะขยับ “กรับคู่” (ข้างละคู่) กลายเป็นแบบแผนของ “การขับเสภา” ในเวลาต่อมา ภายหลังได้มีการแต่งเติมขึ้นใหม่อีกหลายตอน หลายสำนวน โดยเฉพาะในช่วงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย รัชกาลที่ 2 ได้ทรงนำบทเสภาเรื่อง ขุนช้างขุนแผน มาร้องส่งให้วงปี่พาทย์บรรเลงรับ จนเกิดแบบแผนและการบรรเลงในรูปแบบ “วงปี่พาทย์เสภา” และนิยมนำบทเสภาไปบรรจุไว้ในทำเนียบขับร้อง เฉพาะที่พบในฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ มีจำนวน 73 บทร้อง/บทเพลง นอกจากนี้ ในแต่ละตอนได้ยังพบสาระเกี่ยวกับเพลงดนตรีอื่น ๆ ซึ่งสามารถใช้เป็นหลักฐานอ้างอิง เพื่อขยายมุมมองด้านการศึกษาดนตรีไทยให้กว้างขวางและลุ่มลึกมากยิ่งขึ้นได้

This article presents the music that appears in the Sepha Ballad book of “Khun Chang Khun Phaen” (Vajirayana Library edition/Revised edition). It is intended for Thai musicians to have a better understanding of the essence of the music in Khun Chang Khun Phaen from the perspectives of a Thai musical historian and provides music content for academic reference. The article’s contents consist of: (1) the essence of reciting a Thai musicali verse; (2) the musical songs of Khun Chang Khun Phaen. The study found that, originally, Khun Chang Khun Phaen is a Thai folk tale based on the annals of the Ayutthaya period which is later called “Sepha” by the officials. Krom Phra Surasawadi recited it into a fairy tale story that was sung along with the rhythm of “Krap Khu” (Both hands playing a pair of wooden sticks). This became a pattern of reciting “Sepha ballad,” after which several episodes of Khun Chang Khun Phaen were added. During the reign of King Buddhalertla Naphalai (King Rama II), the story of Khun Chang Khun Phaen was recited with the Pipat ensemble. This marked the Formation of “Pipat Sepha Ballad Band” and the popularization of singing the verse to the melody, as evident in the total of 73 lyrics/songs in the Vajirayana Library edition. Furthermore, in each episode, there are other musical contents which can be used as a reference to expanding the perspective of Thai music to be broad and more profound.