การศึกษาความเปราะบางและการปรับตัวระดับครัวเรือนต่อความแปรปรวนของสภาพภูมิอากาศ : กรณีศึกษาชุมชนประมงพื้นบ้านลุ่มน้ำกระแส อำเภอแกลง จังหวัดระยอง

Abstract

การศึกษาครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อประเมินความเปราะบางต่อความแปรปรวนของสภาพภูมิอากาศของครัวเรือนประมงพื้นบ้าน รวมทั้งศึกษารูปแบบการปรับตัวของครัวเรือนประมงพื้นบ้านผ่านการพึ่งพาความหลากหลายทางชีวภาพ และมีภูมิปัญญาท้องถิ่นด้านนิเวศทางทะเล โดยใช้การสัมภาษณ์เชิงลึกกับปราชญ์ชาวบ้านผู้ซึ่งมีภูมิปัญญาท้องถิ่นด้าน นิเวศทางทะเล และวิเคราะห์ความแตกต่างของความเปราะบางและรูปแบบการปรับตัว โดยเปรียบเทียบตามประเภทของการ พึ่งพาทรัพยากรสัตว์น้ำ หลักของครัวเรือน โดยใช้แบบสอบถาม 2 ชุด สาหรับการเก็บรวบรวมข้อมูล คือ (1) แบบสอบถาม ครัวเรือนชาวประมงพื้นบ้านลุ่มน้ำประแส จำนวน 175 ครัวเรือน ในพื้นที่ 3 ตำบล ของสมาชิกเครือข่ายลุ่มน้ำประแส จังหวัด ระยอง วิเคราะห์ผลการศึกษาโดยใช้โปรแกรมสเร็จรูป SPSS นำเสนอค่าสถิติ ค่าร้อยละ ค่าเฉลี่ย และการวิเคราะห์ความ แปรปรวนแบบทางเดียว (2) แบบสอบถามสำหรับผู้เชี่ยวชาญในการพิจารณาให้ค่าความสำคัญตัวชี้วัดความเปราะบางทางสังคม ในระดับครัวเรือนจำนวน 28 ตัวชี้วัด และวิเคราะห์โดยใช้เทคนิค Multi Criteria Analysis (MCA) ผลการศึกษาพบว่าค่าเฉลี่ยของระดับความเปราะบางทางสังคมมีค่าเท่ากับ 2.17 ซึ่งครัวเรือนชาวประมงพื้นบ้าน ที่มีค่าระดับความเปราะบางสูงสุด คือ 3.58 และครัวเรือนที่มีค่าระดับความเปราะบางต่ำ สุดอยู่ที่ 1.01 จากช่วงคะแนนความ เปราะบางทั้งหมด 0-4.59 ครัวเรือนชาวประมงพื้นบ้านในลุ่มน้ำประแส มีความเปราะบางต่อความแปรปรวนของสภาพภูมิอากาศ อยู่ในระดับปานกลาง รองลงมา คือ มีความเปราะบางต่ำ และ มีความเปราะบางสูง (คิดเป็นร้อยละ 86.29, 9.14, 4.57 ตามลำดับ) ซึ่งเมื่อพิจารณาในแต่ละมิติสรุปได้ว่าครัวเรือนชาวประมงพื้นบ้านมีโอกาสที่จะได้รับผลกระทบสูง รวมทั้งยังขาดการเตรียม ความพร้อมในการรับมือกับผลกระทบที่อาจเกิดขึ้นได้ แต่มีค่าคะแนนของมิติความไวต่อผลกระทบอยู่ในระดับต่ำ การวิเคราะห์ เปรียบเทียบค่าเฉลี่ยของคะแนนความเปราะบางกับทรัพยากรสัตว์น้ำ หลักที่ครัวเรือนพึ่งพา พบว่า ครัวเรือนเมื่อจำแนกตามกลุ่ม ของทรัพยากรสัตว์น้ำ หลักที่ครัวเรือนพึ่งพามีค่าคะแนนความเปราะบางที่แตกต่างกัน อย่างมีนัยสำคัญที่ระดับ 0.05 (P = 0.001) และโดยส่วนมากชาวประมงพื้นบ้านมีการปรับประยุกต์ใช้ภูมิปัญญาท้องถิ่นด้านนิเวศทางทะเล เพื่อเตรียมพร้อมรับมือกับ ผลกระทบที่สืบเนื่องมาจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ ซึ่งอาจส่งผลต่อการประกอบอาชีพประมงพื้นบ้านในอนาคต

The purpose of this study was to evaluate the household-level vulnerability and adaptation to climate variability of local fishing communities, which included the study of local fishing communities' adaption by counting the biological variety and folk wisdom in marine ecology. The method employed in this study was in-depth interview of key informants who had traditional marine ecological knowledge. The difference of vulnerability and adaption was analyzed according to different types of household marine fisheries. The instrument for data collection included 2 sets of questionnaires. (1) A household survey questionnaire for 175 households of local fishing communities in Prasae watershed in 3 sub-districts, Rayong Province. The result of the study was analyzed using the SPSS program with descriptive statistics, percentage and one-way analysis of variance. (2) Another questionnaire was for experts who considered the importance of 28 vulnerability indicators. Multi Criteria Analysis technique (MCA) was used for the analysis. The study found that the average score of social vulnerability was equal to 2.17. The highest vulnerability score among local fishing households was 3.58 and the lowest vulnerability score was 1.01 from the score range of 0-4.59. The majority of local fishing communities in Prasae had mid-level of vulnerability to climate variability, the rest had low and high vulnerability respectively (86.29%, 9.14%, and 4.57% respectively). The consideration in each dimension of vulnerability found that the local fishing communities could be highly-influenced and have a lack of preparation to deal with the influences that could result. In addition, their score of sensitivity was low. The test of mean differences of household vulnerability score among groups of marine resources found that households in different groups of marine resource had statistically significantly different vulnerability scores at a significance level of 0.05 (P = 0.001) and most of the local fishery households applied their local wisdom in sea ecology in order to prepare and cope with the impact of climate change, which might affect the careers of local fishermen in the future