ประชาคมวิจัยเพื่อร่วมสร้างชีวิตสาธารณะ : โครงการวิจัยและพัฒนาประชาคมพุทธมณฑล

Abstract

การพัฒนาคุณภาพคน ชุมชนและสังคมให้มีความเป็นพลเมืองที่กระตือรือล้นในการเอาธุระต่อสังคมเป็น หนทางหนึ่งที่จะทำให้สังคมมีรากฐานที่มั่นคงเข้มแข็ง และสามารถประยุกต์ใช้การศึกษาวิจัยอย่างมีส่วนร่วมเป็น เครื่องมือในการทำงาน ซึ่งบทความนี้ได้ศึกษาประสบการณ์สนาม โดยใช้ข้อมูลที่สำคัญสองส่วนคือโครงการวิจัย และพัฒนาประชาคมพุทธมณฑล ดำเนินการโดยนักวิจัยสหวิทยาการสนับสนุนโดยมหาวิทยาลัยมหิดล และจาก วิทยานิพนธ์ปริญญาเอก สาขาประชากรศึกษา มหาวิทยาลัยมหิดล เรื่อง จิตสำนึกพลเมืองในบริบทประชาสังคมไทย ของผู้เขียน วัตถุประสงค์ของบทความมุ่งนำเสนอบทเรียนในการใช้เทคนิควิจัยเชิงปฏิบัติการอย่างมีส่วนร่วม เป็น เครื่องมือพัฒนากระบวนการประชาคม (Civil Society Movement) เพื่อนำไปสู่การเรียนรู้และมีสำนึกร่วมในการจัดการ ตนเองของชุมชน กรอบดำเนินการครอบคลุม 3 ด้าน คือ กระบวนการทางวิชาการและการสร้างความรู้ (Academic Institution) การเรียนรู้จากการลงมือปฏิบัติหรือการทำงานร่วมกันแบบประชาคม (Civic Action) และการสื่อสาร เพื่อการเปลี่ยนแปลง (Communication for Change) กระบวนการที่เป็นการเตรียมการครอบคลุมการเข้าถึงกลุ่มคน และพัฒนากิจกรรมเพื่อขับเคลื่อนการมีส่วนร่วม ในส่วนของการดำเนินการได้ดำเนินการตามเงื่อนไขของพื้นที่และ ดำเนินกิจกรรมต่างๆ ที่ควบคู่ไปกับการขับเคลื่อนกระบวนการทางสังคมและกระบวนการมีส่วนร่วม โดยสรุป คือ การจัด เวทีสื่อสาร (Forum) กับชุมชน การศึกษาศักยภาพและทุนทางสังคมในท้องถิ่น (Community Capital) การพัฒนา เครื่องมือเพื่อเข้าถึงศักยภาพและวางแผนชุมชนให้สอดคล้องกับจุดแข็งของชุมชน การพัฒนานักวิชาการรุ่นใหม่ (Young Scholars) การสนับสนุนการทำวิทยานิพนธ์ระดับมหาบัณฑิตที่ช่วยส่งเสริมการทำงานของกลุ่มประชาคมในพื้นที่ การพัฒนาศักยภาพประชาคมกลุ่มต่างๆ (Civic groups) การสื่อสารทางสังคม (Social Communication) ในชุมชน การขับเคลื่อนผลที่ได้จากการพัฒนาองค์ความรู้สู่ปฏิบัติการในสังคม การยกระดับและถอดบทเรียน (Lesson Learned) ผลของการดำเนินการสรุปเป็นบทเรียนที่สำคัญ 4 ประการ คือ การเกื้อหนุนความพร้อม เพื่อการมีส่วนร่วมแบบ พลเมืองที่ตื่นตัวกระบวนการมีส่วนร่วมบนโครงสร้างแบบแนวราบ การเรียนรู้และการสร้างความรู้ที่คู่ขนาน ไปกับการทำงาน การสื่อสารเพื่อเรียนรู้และสร้างความรู้สาธารณะ (Communicating for Public Learning).